Tắc ống dẫn trứng - thủ phạm âm thầm gây hiếm muộn và vai trò của HyFoSy

1. 30% nguyên nhân hiếm muộn ở phụ nữ Việt Nam xảy ra ở ống dẫn trứng

Bức tranh vô sinh hiếm muộn tại Việt Nam hiện nay đang thay đổi ra sao, thưa BS? Trong hơn 1 triệu cặp vợ chồng gặp khó khăn sinh sản, đâu là những nguyên nhân đáng chú ý ạ?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết - Giám đốc Bệnh viện Hùng Vương trả lời: Theo báo cáo của Bộ Y tế, tỷ lệ hiếm muộn tại Việt Nam dao động khoảng 7 - 10% dân số trong tuổi sinh đẻ. Con số này khá tương đồng với các nước trên thế giới, theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Hiếm muộn có thể được chia thành hiếm muộn nguyên phát (vợ chồng chưa từng có thai lần nào) và hiếm muộn thứ phát (vợ chồng đã có thai ít nhất một lần). Cả hai loại đều có các yếu tố để có thể sàng lọc tìm nguyên nhân. Khi một cặp đôi không có con, quan niệm xưa cũ thường đổ lỗi cho người vợ. Tuy nhiên, theo các báo cáo từ WHO và Bộ Y tế Việt Nam, nguyên nhân hiếm muộn do người vợ và chồng đều chiếm tỷ lệ như nhau. Cụ thể, 30% nguyên nhân do người vợ, 30% nguyên nhân do người chồng, 39% do cả hai và 10% không tìm được nguyên nhân. Về 10% không tìm được nguyên nhân, cần phải hiểu rằng không đồng nghĩa với việc không có nguyên nhân, mà do giới hạn của y học hiện nay chưa thể xác định rõ nguyên nhân trong trường hợp này. Có nhiều nguyên nhân gây hiếm muộn ở phụ nữ, từ thần kinh trục hạ đồi tuyến yên, đến buồng trứng và tử cung. Đặc biệt, 30% nguyên nhân hiếm muộn ở phụ nữ Việt Nam xảy ra ở ống dẫn trứng. Ống dẫn trứng có vai trò rất quan trọng trong quá trình thụ thai. Đây là cầu nối giữa buồng trứng (nơi sản xuất trứng) và buồng tử cung (nơi chứa thai), cũng là nơi trứng và tinh trùng gặp nhau, thường xảy ra ở 1/3 ngoài của ống dẫn trứng. Khi trứng và tinh trùng kết hợp thành trứng đã thụ tinh, nó sẽ phát triển thành phôi và tiếp tục di chuyển vào buồng tử cung để làm tổ. Nếu ống dẫn trứng bị tắc hoặc không đầy đủ chức năng, trứng và tinh trùng không thể gặp nhau, hoặc trứng đã thụ tinh không thể vào buồng tử cung để làm tổ, dẫn đến hiếm muộn. Nguyên nhân phổ biến gây tắc ống dẫn trứng có thể là do viêm nhiễm, lạc nội mạc tử cung, hoặc hậu quả của phẫu thuật vùng gần ống dẫn trứng. Khảo sát ống dẫn trứng là một trong những bước quan trọng nhất khi khám và đánh giá hiếm muộn ở một cặp vợ chồng.

2. Các phương pháp chẩn đoán tắc ống dẫn trứng

Khi ống dẫn trứng - một cấu trúc nhỏ nhưng lại là “nút cổ chai” của quá trình thụ thai tự nhiên - có những tổn thương khiến hành trình mang thai gần như bế tắc, liệu có những dấu hiệu cảnh báo nào không, thưa BS? Hay vấn đề này chỉ có thể phát hiện thông qua thăm khám?

ThS.BS Phạm Võ Thùy Linh - Bác sĩ siêu âm khoa Chẩn đoán hình ảnh, Bệnh viện Hùng Vương trả lời: Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tắc ống dẫn trứng, có thể là do nguyên nhân tại chỗ hoặc bên cạnh. Như đã chia sẻ, ống dẫn trứng là "cầu nối" giữa buồng trứng và tử cung, giúp phôi đã thụ tinh di chuyển vào buồng tử cung. Dù do bất kỳ nguyên nhân nào, tắc hẹp ống dẫn trứng đều khiến bệnh nhân khó có thai tự nhiên. Tắc ống dẫn trứng hoàn toàn không có biểu hiện. Mặc dù bệnh nhân nhận thức bản thân có tình trạng hiếm muộn, nhưng họ không thể xác định được nguyên nhân. Do đó, việc phát hiện vấn đề này chỉ có thể thông qua thăm khám. Qua thăm khám, với các phương tiện chẩn đoán hình ảnh, bác sĩ có thể đánh giá sự thông thương của ống dẫn trứng. Phương pháp được coi là tiêu chuẩn vàng trong đánh giá ống dẫn trứng là nội soi ổ bụng. Đây là phương pháp có thể chẩn đoán chính xác nhất sự thông thương hay tắc hẹp ống dẫn trứng. Tuy nhiên, nội soi ổ bụng là phương pháp xâm lấn, bệnh nhân phải phẫu thuật và có nguy cơ chảy máu hoặc gây tổn thương tạm thời. Một phương pháp ít xâm lấn hơn là chụp X-quang tử cung vòi trứng (HSG), đã được sử dụng trong nhiều thập kỷ gần đây, thay cho nội soi ổ bụng. HSG có thể đánh giá sự thông thương ống dẫn trứng khá chính xác (khoảng 90% so với nội soi ổ bụng), trong khi chi phí cũng dễ chấp nhận hơn. Tuy nhiên, khi thực hiện HSG, bệnh nhân phải chịu đựng cơn đau, đồng thời phải tiếp xúc với tia X, và một số bệnh nhân có thể dị ứng với thuốc chụp. Chính vì thế, dù được sử dụng phổ biến, HSG vẫn khiến nhiều người lo ngại khi phải thực hiện kỹ thuật này. Siêu âm bơm nước buồng tử cung, còn gọi là siêu âm bơm nước muối sinh lý (SIS), là phương pháp sử dụng nước muối sinh lý bơm vào buồng tử cung để giúp bác sĩ quan sát rõ hơn các cấu trúc bên trong tử cung bằng siêu âm. Một phương pháp an toàn, ít xâm lấn để kiểm tra tình trạng thông suốt của ống dẫn trứng là siêu âm đánh giá ống dẫn trứng bằng chất tương phản tạo bọt, gọi là HyFoSy (Hysterosalpingo Foam Sonography). Phương pháp này sử dụng chất tương phản dạng bọt để giúp đánh giá khả năng sinh sản và phát hiện các vấn đề như tắc nghẽn ống dẫn trứng.

Theo ThS.BS Phạm Võ Thùy Linh, HyFoSy là phương pháp chẩn đoán ít xâm lấn, ít đau, sử dụng chất tạo bọt an toàn giúp khảo sát ống dẫn trứng chính xác

3. Tiếp cận khảo sát ống dẫn trứng trong điều trị hiếm muộn

Từ thực tiễn điều trị, bác sĩ có thể chia sẻ những khó khăn thường gặp trong việc phát hiện sớm tắc ống dẫn trứng? Có phải chúng ta thường phát hiện khi đã quá muộn - khi người bệnh rơi vào hành trình vô sinh?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Khảo sát sự thông thương ống dẫn trứng chỉ phục vụ cho mục đích mang thai của bệnh nhân hiếm muộn. Với một phụ nữ đã có đủ con và không có nhu cầu mang thai, tắc ống dẫn trứng không gây ảnh hưởng gì. Việc xác định thông thương ống dẫn trứng chỉ được thực hiện khi người phụ nữ có nhu cầu có thai, do đó, việc này chỉ khảo sát ở những bệnh nhân đến khám để điều trị hiếm muộn. Xác định thông thương ống dẫn trứng cũng đã tiến triển theo sự phát triển của y học. Các phương pháp như HSG hay chụp X-quang có chất cản quang đã xuất hiện từ nhiều thập niên trước. Tiếp theo là siêu âm 2 chiều, 3 chiều, và siêu âm có sử dụng nước để làm rõ hơn quá trình tương phản. Sau đó, chất cản âm ra đời giúp hình ảnh siêu âm rõ ràng, chính xác hơn, là một sự tiến bộ của khoa học. Ngày càng có nhiều phương tiện để khảo sát sự thông thương của ống dẫn trứng. Mỗi phương pháp đều có ưu - nhược điểm riêng, cần được chọn lựa phù hợp với từng cá nhân. Dù sử dụng phương pháp nào, chúng ta đều can dự vào tử cung thông qua buồng tử cung. Khảo sát ống dẫn trứng trong quá trình khám hiếm muộn chỉ được thực hiện sau khi đã khảo sát tất cả yếu tố khác ở cả hai vợ chồng, ví dụ như dự trữ buồng trứng, chất lượng và số lượng tinh trùng. Nếu các yếu tố khác đều đảm bảo, bệnh nhân có thể có thai tự nhiên hoặc có thể bơm tinh trùng vào buồng tử cung qua ống dẫn trứng, thì sau đó mới khảo sát sự thông thương của ống dẫn trứng. Sau khi khảo sát buồng trứng và tinh trùng, nếu bắt buộc phải thực hiện thụ tinh trong ống nghiệm, thì không cần khảo sát ống dẫn trứng. Ví dụ, người phụ nữ bị giảm dự trữ buồng trứng không thể bơm tinh trùng vào buồng tử cung do tỷ lệ thành công thấp, hoặc tinh trùng của người đàn ông quá ít/quá yếu/dị dạng nhiều, phải thực hiện thụ tinh trong ống nghiệm, thì không nhất thiết khảo sát ống dẫn trứng. Tóm lại, việc khảo sát ống dẫn trứng chỉ thực hiện sau khi đã khảo sát tất cả chức năng buồng trứng, tinh trùng và định hướng thực hiện các biện pháp thụ thai bằng con đường ống dẫn trứng. Những bệnh lý của ống dẫn trứng, như ứ dịch tai vòi, sẽ được chỉ định nội soi để đánh giá ống dẫn trứng, thậm chí có thể điều trị, bằng cách cắt bỏ ống dẫn trứng hoặc thắt 2 góc của ống dẫn trứng để chuẩn bị cho thụ tinh trong ống nghiệm.

Từ thực tiễn lâm sàng đến ứng dụng công nghệ mới, hai chuyên gia từ Bệnh viện Hùng Vương là PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết và ThS.BS Phạm Võ Thùy Linh đã mang đến cái nhìn toàn diện về tắc ống dẫn trứng, vai trò khảo sát đúng thời điểm và bước tiến mang tên HyFoSy trong chẩn đoán hiếm muộn

4. Giới hạn của kỹ thuật HSG trong khảo sát ống dẫn trứng

Trong nhiều năm, HSG được xem là tiêu chuẩn vàng trong khảo sát ống dẫn trứng, nhưng cũng khiến không ít phụ nữ “ngại quay lại”. BS nhìn nhận thế nào về giới hạn của kỹ thuật này?

ThS.BS Phạm Võ Thùy Linh trả lời: Nội soi ổ bụng được xem là tiêu chuẩn vàng để khảo sát ống dẫn trứng. Tuy nhiên, đây là một phương pháp rất xâm lấn, yêu cầu bệnh nhân phải phẫu thuật và có thể gây biến chứng. Trong nhiều năm qua, HSG đã trở thành phương pháp thay thế, có khả năng đánh giá ống dẫn trứng khá tốt, với độ chính xác lên đến 90% so với nội soi ổ bụng. Bên cạnh những ưu điểm về độ chính xác, tiết kiệm chi phí và ít xâm lấn, phương pháp này vẫn tồn tại một số giới hạn. Giới hạn đầu tiên là cảm giác đau sau khi thực hiện thủ thuật. Thuốc cản quang được bơm vào ống dẫn trứng để chụp X-quang, khảo sát sự thông thương, có thể gây co thắt ống dẫn trứng và buồng tử cung, khiến bệnh nhân cảm thấy đau bụng như đau bụng hành kinh. Giới hạn thứ hai, khi thực hiện HSG, bệnh nhân phải tiếp xúc với tia X. Đa số bệnh nhân hiếm muộn đều được chỉ định kỹ thuật này, và điều bệnh nhân lo lắng là liệu tia X có ảnh hưởng đến khả năng sinh sản không. Về mức độ an toàn chuyên môn, việc chụp HSG chỉ sử dụng tia X với liều rất thấp, thời gian chiếu chụp rất ngắn và được chứng minh hoàn toàn không gây hại đến chức năng sinh sản hay phôi thai, nếu làm đúng thời điểm, tức là thực hiện khi đã sạch kinh và trước khi rụng trứng để đảm bảo rằng người phụ nữ không có thai. Giới hạn thứ ba, thuốc cản quang trong HSG có chứa i-ốt, và những bệnh nhân có tiền căn dị ứng với i-ốt có thể bị dị ứng với thuốc này. Trường hợp nhẹ, bệnh nhân có thể nổi mề đay, ngứa khắp người. Nặng hơn, có thể gây sốc phản vệ hoặc ngưng tim. Đó là lý do vì sao nhiều người e ngại và lo lắng khi phải thực hiện kỹ thuật đánh giá tử cung, buồng trứng, vòi trứng bằng HSG.

5. Sự khác biệt giữa HyFoSy và các kỹ thuật truyền thống trong khảo sát ống dẫn trứng

HyFoSy được mô tả là kỹ thuật mới ít xâm lấn, nhẹ nhàng hơn nhưng độ chính xác tương đương nội soi. Đâu là sự khác biệt cốt lõi giữa HyFoSy và các kỹ thuật truyền thống như HSG hay nội soi ổ bụng?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Nội soi ổ bụng là tiêu chuẩn vàng để xác định sự thông thương của ống dẫn trứng, nhưng đây là một cuộc phẫu thuật phải gây mê, không phải thủ thuật đơn giản. Chính vì vậy, phương pháp này tốn kém và có thể gây ra các tai biến, biến chứng liên quan đến phẫu thuật. Nội soi ổ bụng chỉ được thực hiện khi có sự phối hợp với các phương pháp điều trị khác, hoặc sau khi làm các biện pháp khảo sát ống dẫn trứng gián tiếp, có nghi ngờ tắc và cần điều trị bằng phẫu thuật nội soi. Do đó, nội soi ổ bụng không chỉ là tiêu chuẩn xét nghiệm vàng mà còn là phương pháp điều trị. Các biện pháp khảo sát ống dẫn trứng khác đều là gián tiếp. HSG là phương pháp thường quy để khảo sát sự thông thương ống dẫn trứng, nhưng có nhược điểm là gây đau nhiều, đây cũng là một rào cản khiến bệnh nhân lo ngại khi có chỉ định. HSG là phương pháp X-quang, bệnh nhân phải tiếp xúc với tia X trong quá trình chụp, điều này cũng gây lo lắng cho nhiều người. Siêu âm là một phương pháp phổ biến, nhưng siêu âm 2 chiều, 3 chiều không thể thấy rõ ống dẫn trứng (do trong ống dẫn trứng không có dịch), vì vậy không thể khảo sát sự thông thương của ống dẫn trứng. Để khắc phục vấn đề này, người ta sẽ bơm nước vào buồng tử cung, để nước thoát qua ống dẫn trứng, từ đó gián tiếp khảo sát sự thông thương của ống dẫn trứng. Tuy nhiên, nước lưu lại trong ống dẫn trứng khá ngắn, do đó cần những sản phẩm khác có thể tăng tương phản trong quá trình siêu âm, đồng thời có thể lưu lại trong ống dẫn trứng lâu hơn để khảo sát được sự thông thương và các bệnh lý tại đây. Phương pháp siêu âm dùng chất cản âm dạng bọt (HyFoSy) hiện đang rất phổ biến tại Việt Nam, an toàn hơn so với X-quang. Chất cản âm giúp khảo sát ống dẫn trứng chính xác hơn so với siêu âm không sử dụng chất cản âm. HyFoSy có chi phí khá cao so với HSG, nhưng cảm giác đau giảm được rất nhiều. Chính vì thế, đây là một trong những phương pháp được chọn lựa để khảo sát ống dẫn trứng do độ chính xác cao và cảm giác đỡ đau đớn hơn. Mục tiêu của y học hiện nay là giúp người bệnh có phương pháp chẩn đoán và điều trị chính xác, an toàn, và HyFoSy chính là một bước tiến trong việc đạt được mục tiêu này.

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết nhấn mạnh vai trò thiết yếu của việc khảo sát ống dẫn trứng trong hành trình điều trị hiếm muộn

6. HyFoSy: Phương pháp chẩn đoán mới cho ống dẫn trứng

Với góc nhìn của bác sĩ chuyên ngành, ưu điểm nào của HyFoSy là đáng chú ý nhất trong thực hành lâm sàng hiện nay, đặc biệt với những bệnh nhân đang mong con?

Bên cạnh giá trị chẩn đoán, một điểm rất thú vị là nhiều bệnh nhân có thể mang thai tự nhiên chỉ sau 1 - 3 tháng thực hiện HyFoSy. BS có thể lý giải rõ hơn về cơ chế “điều trị kép” đầy tiềm năng này?

ThS.BS Phạm Võ Thùy Linh trả lời: HyFoSy là một phương pháp đánh giá ống dẫn trứng mới, được áp dụng từ khoảng 2011. Đây là phương pháp không sử dụng tia X, thay vào đó sử dụng siêu âm để đánh giá sự thông thương của ống dẫn trứng thông qua chất tương phản tạo bọt được bơm vào buồng tử cung. Nhờ sự di chuyển của chất tương phản trong ống dẫn trứng, bác sĩ có thể đánh giá được sự thông thương hay tắc hẹp. HyFoSy đã được chứng minh là ít xâm lấn, ít gây đau, và thời gian thực hiện ngắn, mang lại sự thuận tiện cho bệnh nhân. Độ chính xác của HyFoSy cũng tương đương với HSG. Chất tạo bọt trong HyFoSy là hợp chất hữu cơ và nước, được FDA công nhận an toàn, không gây độc cho phôi và không gây dị ứng. Trong khi đó, chất cản quang trong HSG là hợp chất chứa i-ốt, có thể gây dị ứng. HyFoSy không gây dị ứng, và do sử dụng siêu âm thay vì tia X, bệnh nhân không cần lo ngại về tiếp xúc với tia X. Đặc biệt, HyFoSy khá nhẹ nhàng, với điểm đau chỉ khoảng 1,7/10 (so với HSG là 3,7/10). Vì những lý do này, HyFoSy giúp bệnh nhân cảm thấy yên tâm hơn, ít đau hơn và dễ chấp nhận hơn.

Một điểm rất thú vị là nhiều bệnh nhân có thể mang thai tự nhiên chỉ sau 1-3 tháng thực hiện HyFoSy. Cơ chế "điều trị kép" này là do hiệu ứng làm sạch. Khi bơm dung dịch vào ống dẫn trứng, hiệu ứng cơ học có thể làm giãn ống dẫn trứng, làm cho ống dẫn trứng thẳng hơn. Mặt khác, dung dịch này có thể quét đi mảng bám và chất bẩn gây tắc tạm thời ống dẫn trứng. Khi những mảng bám này được loại bỏ, ống dẫn trứng tạm thời thông thoáng hơn, giúp bệnh nhân có thể mang thai tự nhiên sau thủ thuật. Tuy nhiên, cần hiểu rõ rằng HyFoSy là phương pháp chẩn đoán sự thông thương của ống dẫn trứng, chứ không phải phương pháp điều trị. Nếu kết quả cho thấy cả hai ống dẫn trứng đều bị tắc, bệnh nhân không thể có thai tự nhiên và cần các phương pháp điều trị hỗ trợ sinh sản để có thể mang thai.

Trong các nghiên cứu, khoảng 10% bệnh nhân có thai tự nhiên sau 1 tháng, 30% sau 6 tháng và 35% sau 12 tháng, cho thấy HyFoSy có tiềm năng đáng kể trong việc giúp các bệnh nhân hiếm muộn, đặc biệt là những người có tắc ống dẫn trứng nhẹ hoặc tạm thời. Tuy nhiên, cần hiểu rằng chỉ khi ống dẫn trứng thông thì mới có tỷ lệ có thai tự nhiên sau thực hiện thủ thuật. Việc có thai tự nhiên này không chỉ ghi nhận ở HyFoSy, mà cũng có thể xảy ra ở những trường hợp đánh giá ống dẫn trứng bằng HSG, nội soi ổ bụng, hoặc các phương pháp đánh giá khác.

Cơ chế có thai tự nhiên sau thủ thuật HyFoSy là hiệu ứng làm sạch. Khi bơm một dung dịch vào ống dẫn trứng, hiệu ứng cơ học có thể làm giãn ống dẫn trứng, làm cho ống dẫn trứng thẳng hơn. Mặt khác, dung dịch này có thể quét đi mảng bám, chất bẩn có thể làm tắc tạm thời. Khi những mảng bám này được quét đi, ống dẫn trứng tạm thời thông thoáng hơn, giúp bệnh nhân có thể mang thai tự nhiên sau thủ thuật. Tuy nhiên, cần hiểu rõ rằng HyFoSy là phương pháp chẩn đoán sự thông thương của ống dẫn trứng, chứ không phải phương pháp điều trị. Khi thực hiện HyFoSy, nếu kết quả cho thấy cả hai ống dẫn trứng đều bị tắc, bệnh nhân không thể có thai tự nhiên, cần nhờ đến các phương pháp điều trị hỗ trợ sinh sản để có thể mang thai.

Chân thành cảm ơn Công ty TNHH Gedeon Richter Việt Nam đã đồng hành cùng Bệnh viện Hùng Vương và AloBacsi thực hiện chương trình này.

Vui lòng đánh giá mức độ hài lòng

Tắc ống dẫn trứng - thủ phạm âm thầm gây hiếm muộn và vai trò của HyFoSy - Bệnh viện Hùng Vương